Elke religie begint met mystiek

“Er was eens een rustig dal, waar een boer een akker met tarwe had. Het leven zou goed zijn geweest, als er niet zes kraaien in een boom vlakbij woonden. Toen de tarwe bijna rijp was, streken de kraaien op de akker neer. De boer probeerde de kraaien weg te jagen. In wanhoop maakte hij een vogelverschrikker. De kraaien schrokken toen ze hem zagen staan. Ze overlegden wat ze zouden doen. ‘We moeten die man bang maken, dan gaat hij wel weg,’ zeiden ze. Ze besloten ze een geweldige vlieger te maken. Ze verzamelden boomschors en droog blad en maakten een gevaarlijke roofvogel,” zo gaat een prachtig verhaal van kinderboekenschrijver Leo Lionni. “De volgende morgen vlogen ze met de vlieger boven de akker. De vogelverschrikker bleef rustig staan, maar de boer was zich doodgeschrokken. Hij was zo bang, dat hij zijn hut niet uit durfde. Vanuit zijn nest in een oude boomstronk had een uil het hele gedoe aangekeken. Hij schudde zijn kop. ‘Ik weet niet wie er dommer is: de boer of die kraaien, dacht hij.”

“Toen hij merkte dat de tarwe slap ging hangen omdat het niet werd verzorgd, besloot hij met de boer te gaan praten. ‘Waarom sluiten jullie geen vrede, jij en de kraaien?’ vroeg hij. Daar is het nu te laat voor,’ zei de boer boos. ‘Het is nooit te laat om te praten,’ antwoordde de uil.”

Lionni verhaalt vervolgens hoe de uil naar de kraaien ging. ‘Wat moeten we nu doen,’ riepen de kraaien wanhopig uit, toen ze hoorden dat de graanoogst gevaar liep. ‘Ga naar de boer en praat het uit,’ zei de uil. ‘Woorden doen wonderen.’ De kraaien en de boer spraken af dat ze bij het nest van de uil bij elkaar zouden komen. Terwijl de uil toekeek, praatten ze en praatten ze. Eerst boos, daarna wat rustiger en tenslotte als vrienden. ‘Ik moet zeggen dat ik jullie vrolijk geschetter heb gemist,’ zei de boer. En wij hebben je tarwe gemist!’, riepen de kraaien. ‘We moeten de uil bedanken,’ zei de boer. ‘Maar waar is hij?’ Zijn nest was verlaten. Ze gingen op de akker kijken. Daar stond de vogelverschrikker, maar er was iets veranderd. De lelijke grijns was nu een vrolijke glimlach. De uil zat op de arm van de reus. ‘Wat is er gebeurd?’ vroegen ze. ‘Een wonder,’ zei hij.”

De zes kraaien van kinderboekenschrijver Leo Lionni. Wat zou er gebeuren als de boer en de kraaien niet zouden gaan praten, als ze in hun eigen hokje zouden blijven zitten. De zes kraaien en de boer staan samen model voor de zeven grote wereldgodsdiensten. De boer belichaamt ons eigen beperkte perspectief. Het leven zou goed zijn, vanuit het perspectief van deze goedbedoelende landbouwer, als er maar geen zes kraaien geweest zouden zijn die ook een graantje mee zouden willen pikken van de akker der wijsheid. In zijn wanhoop maakt hij een vogelverschrikker. De benen worden gemaakt van tradities en wijsheden uit voorgaande eeuwen. Voor de armen gebruikt hij de dogma’s en leerstellingen van hoe het ooit was, voor de romp had hij nog genoeg boeken in voorraad, voor het velletje erom heen gebruikte hij de oude zakken waarin nog nooit nieuwe wijn had gezeten en voor het hoofd van de vogelverschrikker hoefde gebruikte hij een zestal spiegels. Wie er ook in keek zou zich rot schrikken. De uil in dit soort verhalen staat altijd model voor vader en/ of moeder wijsheid. Zou het niet eens verstandiger zijn als de boer en de kraaien eens met elkaar zouden gaan praten? En ze praatten en ze praatten en een wonder geschiede. Verdraagzaamheid en samenwerking leiden tot vrede. Cooperation and tolerance means peace, zegt Adi Da Samraj

De verhoudingen tussen de grote religies en levensbeschouwingen zijn in de geschiedenis op zijn zachtst gezegd heel erg problematisch geweest. Kennelijk is het eigen aan godsdienst en religie om in hun speurtocht naar waarheid paal en perk te stellen. Niet alleen maar paal en aan de eigen waarheidsvinding, maar vooral ook aan die van de ander. Religie en godsdienst kunnen ons niet alleen helpen om zicht te krijgen op ons eigen, hoogst individuele zielenleven. De waarden die ons aangereikt worden door de verschillende godsdiensten zouden ons kunnen helpen een zielenrichting te vinden voor een samenleving, een volk, een groep, de kerk, de loge om te komen tot harmonie, vrede en samenwerking. Cooperation and tolerance means peace Want samenwerking en tolerantie leiden samen tot vrede.

Gelukkig verdwijnen de grenzen tussen de geloofssystemen steeds meer in de mystieke beleving. ‘De namen zijn verschillend – God, Allah, Jezus, Boeddha – , maar de termen waarin de weg beschreven wordt en de obstakels op die weg zijn frappant gelijkluidend.’ De mystiek dan ook de oerbeweging van de religie. Mystiek begint met ervaring, elke religie begint met mystiek. ‘Mensen gaan ontdekken dat er een kracht is die groter is dan je zelf bent. De boeddhist noemt het anders dan de christen en de jood, maar de kern is hetzelfde. Het gaat om de oermomenten van het geloof. Wat Jezus in de woestijn meemaakte was een mystieke ervaring.’

We gaan religieus gezien andere tijden tegemoet. De tijd dat religies het zich kunnen permitteren om tegenover elkaar te blijven staan is voorbij. Men zal moeten samenwerken. Cooperation and tloerance means peace. En men zal zich gaan herbronnen op die ene gemeenschappelijke oerbron. En de tijd dat mystiek en religie er niet mochten zijn lijkt voorbij. Ik citeer de voormalige hoogleraar Kerkgeschiedenis uit Kampen, wijlen dr. Auke Jelsma. ‘Religies mogen er weer zijn. Ze kunnen de samenleving zelfs van dienst zijn, tenminste als ze naar behoren functioneren en dus geen rassenhaat of volkerenmoord sanctioneren of onverdraagzaamheid bevorderen. Helaas blijken zij ook daarvoor maar al te vaak bruikbaar gemaakt te kunnen worden. Ook is er nog steeds reden de institutionele vormgeving in de religies kritisch te bezien, omdat zij tot dwangmatig handelen leiden kan. Misschien zou nu juist de mystiek, vanwege haar persoonlijke karakter en haar openheid voor ervaringen, zelfs wel een bijdrage kunnen leveren aan de humanisering van de religie. Reden dus om er aandacht aan te schenken’.

De boeddhistische monnik Sogyal Rinpoche maakt het belang duidelijk van de mystiek voor het welzijn van de wereld. In deze tekst overbrugt hij de kloof tussen mystiek en engagement enerzijds en de kloof tussen mystiek en religie anderzijds. Volgens Sogyal heeft de mystiek een transformerende kracht en dat is wat zo broodnodig is om engagement te doen ‘slagen’. ‘Het onderricht van alle mystieke tradities in de wereld,’ zo schrijft hij[i], ‘maakt duidelijk dat zich in ons een enorm reservoir aan kracht bevindt, de kracht van wijsheid en mededogen, de kracht van wat Christus het Koninkrijk des Hemels noemde. Wanneer wij leren hoe wij deze kracht kunnen gebruiken – en dat is waar het om gaat in de zoektocht naar verlichting – kan dit niet alleen onszelf transformeren, maar ook de wereld om ons heen. Nooit eerder was er een tijd waarin het zo urgent was deze heilige kracht in te zetten, en nooit eerder was er een tijd waarin het van vitaal belang was de natuur van deze zuivere kracht te begrijpen, haar te leren kanaliseren en aan te wenden voor het welzijn van de wereld.’

Eén woord dat vrede brengt is meer waard dan duizend holle woorden.
Eén zin die vrede brengt is meer waard dan duizend loze zinnen.
Eén geschrift dat vrede brengt is meer waard dan duizend boeken die nergens over gaan.

Prachtige woorden van Prins Siddharta Gautama, die later Boeddha werd genoemd. Er zit een diepe spirituele betekenis achter de geboorteverhalen van Mozes, Jezus, Mohammed en Krishna. In het boek ‘De grote transformatie’[ii] over het begin van onze religieuze tradities laat godsdienstfilosofe Karen Armstrong zien hoe de gevestigde religies hebben altijd een beetje de neiging om God en de profeten voor hun karretje te spannen. Maar daar gaat iets mis. Mozes was geen jood, Boeddha was een boeddhist, Krishna is geen hindoe, Mohammed is geen moslim en Jezus werd, zoals dr. Anton Wessel zegt in het boek ‘Thora, Evangelie en Koran’ zeker niet als christen geboren. Deze grote geesten waren de belichaming van de Liefde waardoor de wereld is geboren, de Liefde waardoor de wereld wordt onderhouden, de belichaming van de liefde waardoor de mensheid en de wereld wordt onderhouden.

[i] Sogyal Rinpoche, Dagend Inzicht, Uitg. Servire, ISBN

[ii] Karen Armstrong, De grote Transformatie, Uitg. De Bezige Bij, ISBN 90 234 1870 0